Аддисон ауруы
Жалпы мәліметтер
Аддисон ауруының екінші атауы бүйрек үсті бездерінің жеткіліксіздігі деп аталады, дене кейбір гормондарды жеткілікті мөлшерде тудырмайтын сирек кездесетін сырқаттар қатарына жатады.
Бұл жағдайда бүйрек үсті бездері кортизол гормонын, ал кейде альдостерон гормонын аз мөлшерде шығарады.
Аддисон ауруынан ешкім қорғанбаған және ол өмірге қауіпті болуы мүмкін.
Симптомдары
Аддисон ауруының белгілері әдетте баяу дамиды, кейде бірнеше ай бойы байқалмауы мүмкін. Ауру баяу дамитыны сонша, тіпті оны алғашында науқас өзінің сырқаттанғанын сезбейді де.
Аддисон ауруының белгілері келесідей болуы мүмкін:
- Шектен тыс шаршау
- Салмақ тастау және тәбеттің жоғалуы
- Теріде күңгірттенген белгілер пайда болуы
- Қан қысымының төмендеу, тіпті есінен танып қалу
- Тұзға деген тәбеттің артуы
- Төмен қан қант деңгейі (гипогликемия)
- Жүрек айну, диарея немесе құсу
- Қарын ауыруы
- Бұлшықет және буын ауруы
- Тітіркенгіштік
- Депрессия
- Дене түгінің түсуі немесе жыныстық мәселелер
- Аддисон кризі (бүйрек үсті бездерінің жедел жетіспеушілігі). Ал кейде Аддисон ауруының белгілері кенеттен пайда болады. Бұл жағдайда қатты әлсіздік, шатасу, төменгі арқа немесе аяқтың қатты сыздауы, ауыр қарын ауыруы, құсу, диарея және төмен қан қысымы сияқты белгілер пайда болады. Бұл жағдай өмірге қауіпті шокқа әкелуі мүмкін.
Дәрігерге қай кезде қаралу керек?
Егер сізде келесі белгілер болса, дереу дәрігерге жүгініңіз:
- Теріде күңгірттенген жерлер
- Шектен тыс шаршау
- Түсініксіз салмақ жоғалту
- Жүрек айну, құсу немесе іштің ауыруы
- Бас айналу немесе есінен тану
- Тұзға деген қатты тәбет
- Бұлшықет немесе буын ауруы
Себептері
Аддисон ауруының себебі – бүйрек үсті бездерінің зақымдануы. Бұл бездер бүйрек үстінде орналасқан және эндокриндік жүйенің бір бөлігі ретінде денедегі әрбір органға әсер ететін гормондарды түзейді. Бүйрек үсті бездеріне зақым келгенде, кортизол және альдостерон гормондары жеткіліксіз мөлшерде өндіріледі.
Бүйрек үсті бездері екі бөліктен тұрады: ішкі бөлімі – медулла адреналин тәрізді гормондар өндіреді, ал сыртқы қабаты – кортикостероидтар деп аталатын гормондар тобын өндіреді.
Кортикостероидтарға мыналар кіреді:
- Глюкокортикоидтар: Бұл гормондар, соның ішінде кортизол, тағамды энергияға айналдыруға көмектеседі және иммундық жүйенің қабыну реакциясын басқарады.
- Минералокортикоидтар: Бұл гормондар, оның ішінде альдостерон, ағзадағы натрий мен калий деңгейін реттеп, қан қысымын сақтауға көмектеседі.
- Андрогендер: Барша адамда бүйрек үсті бездері аз мөлшерде жыныстық гормондар өндіреді. Олар бұлшықет массасына, жыныстық құмарлыққа және жалпы денсаулық сезіміне әсер етеді.
Кейде бүйрек үсті бездерінің сыртқы қабаты зақымдалады, бұл жағдай алғашқы бүйрек үсті бездерінің жеткіліксіздігі деп аталады. Бұл әдетте аутоиммунды аурудың салдарынан туындайды, яғни ағза өз органдарына шабуыл жасайды деген сөз. Аддисон сыртымен ауыратын адамдарда басқа аутоиммунды аурулар да болуы мүмкін.
Бүйрек үсті бездерінің істен шығуының басқа себептері:
- Туберкулез
- Басқа да инфекциялар
- Бүйрек үсті бездеріне таралған қатерлі ісік
- Бүйрек үсті бездеріне қан кету
- Глюкокортикоид өндіруді блоктайтын дәрілер (кетоконазол сияқты) немесе олардың әсерін тоқтататын дәрілер (мифепристон).
Екіншілік бүйрек үсті бездерінің жеткіліксіздігі
Гипофиз безі адренокортикотропты гормон (АКТГ) түзейді, ол өз кезегінде бүйрек үсті бездерінің гормондарын өндіруге түрткі болады. Егер гипофиз безі АКТГ-ны жеткілікті мөлшерде шығармайтын болса, бүйрек үсті бездері глюкокортикоидтар мен андрогендерді аз мөлшерде шығарады. Бұл екіншілік бүйрек үсті бездерінің жеткіліксіздігі деп аталады.
Екіншілік жеткіліксіздіктің белгілері көбінесе алғашқы жеткіліксіздікке ұқсас, бірақ мұндай науқастарда терінің күңгірттенуі және ауыр сусыздану сирек кездеседі.
Қауіпті факторлары
Көптеген адамдарда Аддисон ауруын дамыту қаупі жоғары болмайды. Дегенмен, келесі факторлар қауіпті арттыруы мүмкін:
- Гипофиз немесе бүйрек үсті бездерінің зақымдану тарихы
- Тұқым қуалайтын аурулар
- Басқа аутоиммунды эндокриндік аурулар (гипотиреоз, қант диабеті 1 типі)
- Ми жарақаты
Асқыну белгілері
Аддисон кризі: Егер Аддисон ауруы емделмесе, жарақат, инфекция немесе ауру сияқты физикалық стресстен кейін аддисон кризі дамуы мүмкін. Бұл жағдай қан қысымының төмендеуі, қант деңгейінің төмендеуі және калийдің жоғарылауы сияқты қауіпті жағдайларға әкелуі мүмкін.
Алдын алу үшін не істеу керек?
Аддисон ауруының алдын алу мүмкін емес, бірақ аддисон кризінің алдын алу жолдары бар:
- Егер сіз үнемі шаршау немесе әлсіздік сезінсеңіз, дәрігерге жолығыңыз.
- Аддисон ауруы диагнозы қойылған жағдайда, науқасқа арнайы нұсқаулықтар беріледі. Егер қатты ауырсаңыз немесе дәрі-дәрмек қабылдай алмасаңыз, шұғыл медициналық көмекке жүгіну қажет.
- Гидрокортизон немесе преднизон сияқты дәрілердің ауыр жанама әсерлері туралы алаңдамаңыз, себебі Аддисон сырқатымен ауыратын адамдарда олар сирек кездеседі.